English
1. Bối cảnh và lý do sửa đổi pháp luật hình sự
Việc sửa đổi Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) là một bước đi quan trọng trong quá trình cải cách pháp luật của Việt Nam, nhằm đáp ứng yêu cầu về phát triển kinh tế, xã hội và đảm bảo tính nhân đạo trong hệ thống tư pháp. Sự thay đổi này, đặc biệt là việc bãi bỏ hình phạt tử hình đối với 8 tội danh, phản ánh xu thế phát triển của các quốc gia trên thế giới trong việc giảm thiểu áp dụng án tử hình.
Bộ luật Hình sự sửa đổi đã được Quốc hội khóa XV thông qua vào ngày 18/06/2025, với hiệu lực bắt đầu từ ngày 01/07/2025. Đây là một phần trong chiến lược cải cách pháp lý của Việt Nam, với mục tiêu không chỉ bảo vệ quyền con người mà còn nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa tội phạm. Việc bãi bỏ hình phạt tử hình đối với một số tội danh cho thấy cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc thực hiện các chuẩn mực quốc tế về quyền con người và cải cách tư pháp, đồng thời góp phần củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống pháp luật.
2. Các tội danh bãi bỏ hình phạt tử hình
Cụ thể, 8 tội danh sẽ không còn bị áp dụng hình phạt tử hình, bao gồm:
– Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109)
– Gián điệp (Điều 110)
– Phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của Nhà nước (Điều 114)
– Phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421)
– Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh (Điều 194)
– Vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250)
– Tham ô tài sản (Điều 353)
– Nhận hối lộ (Điều 354)
Từ ngày 1/7/2025, các tội danh nêu trên không còn áp dụng hình phạt tử hình, mà thay vào đó là hình phạt tù chung thân, kèm theo cơ chế không xét giảm thời hạn chấp hành án.
3. Cách xử lý đối với người bị tuyên tử hình trước ngày 1/7/2025
Một trong những vấn đề pháp lý được dư luận đặc biệt quan tâm là cách thức xử lý đối với những người phạm tội đã bị tuyên án tử hình trước ngày 01/07/2025 nhưng chưa thực hiện thi hành án. Quy định này sẽ có tác động lớn đối với các bản án đã tuyên nhưng chưa thi hành, khi Bộ luật Hình sự sửa đổi có hiệu lực vào ngày 01/07/2025.
Theo nguyên tắc “áp dụng pháp luật hình sự có lợi cho người phạm tội” tại Điều 7 Bộ luật Hình sự, những người đã bị tuyên án tử hình nhưng chưa thi hành án sẽ không bị áp dụng hình phạt tử hình mà sẽ được thay thế bằng án tù chung thân. Quyết định này không chỉ phản ánh sự linh hoạt trong hệ thống pháp luật mà còn thể hiện sự nhân đạo trong việc xử lý các tội phạm nghiêm trọng. Tuy nhiên, việc thay thế này không cần phải thông qua thủ tục đặc xá hay kháng nghị giám đốc thẩm mà sẽ được thực hiện trực tiếp theo quy định của Luật mới.
Quy trình và thủ tục chuyển đổi
Việc chuyển đổi hình phạt tử hình thành tù chung thân đối với những người phạm tội đã bị tuyên án tử hình trước ngày 1/7/2025 sẽ được thực hiện một cách đơn giản và nhanh chóng. Chánh án Tòa án nhân dân tối cao sẽ ra quyết định chính thức chuyển hình phạt tử hình thành án tù chung thân, và điều quan trọng là hình phạt này sẽ không được xem xét giảm án. Quyết định này nhằm đảm bảo sự nhất quán và tính nghiêm minh trong việc thực hiện chính sách pháp luật mới.
Điều này có nghĩa là những người phạm tội đã bị tuyên án tử hình sẽ không còn phải đối mặt với việc thi hành án tử hình, nhưng vẫn phải chịu một hình phạt nghiêm khắc là tù chung thân. Đặc biệt, việc không xét giảm án đối với các bản án chuyển đổi này sẽ đảm bảo rằng tính răn đe của hình phạt không bị suy yếu. Các bị cáo sẽ phải chấp hành bản án với mức độ nghiêm khắc, mặc dù không còn đối diện với án tử hình.
4. Trường hợp đặc biệt áp dụng trong tội tham nhũng
Đối với các tội danh như tham ô tài sản và nhận hối lộ, pháp luật mới cũng quy định rõ:
Người bị kết án tử hình về các tội này có thể được chuyển thành án tù chung thân và có thể được xem xét giảm nhẹ hình phạt trong một số trường hợp đặc biệt.
Cụ thể, nếu người phạm tội tự nguyện khắc phục hậu quả, nộp lại ít nhất 75% tài sản tham ô hoặc nhận hối lộ, và hợp tác tích cực với cơ quan điều tra, họ có thể được xem xét giảm án sau này, theo đề nghị của cơ quan thi hành án hoặc Viện Kiểm sát.
5. Cơ sở pháp lý và lập luận nhân đạo
Việc bỏ hình phạt tử hình đối với các tội danh nêu trên là một sự thay đổi quan trọng, phản ánh xu hướng quốc tế về việc hạn chế và tiến tới bãi bỏ án tử hình. Việt Nam, với cam kết của mình trong việc bảo vệ quyền con người, đã thực hiện bước đi này để phù hợp với các cam kết quốc tế, đặc biệt là các khuyến nghị từ Liên Hợp Quốc và các tổ chức nhân quyền.
Điều này cũng thể hiện rõ trong nguyên tắc hình sự của Việt Nam, trong đó chủ trương phòng ngừa tội phạm, giáo dục và cải tạo phạm nhân được coi trọng hơn việc áp dụng hình phạt tử hình. Hệ thống tư pháp của Việt Nam hiện nay chủ trương áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm khắc hơn đối với những hành vi phạm tội nghiêm trọng, nhưng vẫn tạo cơ hội cho phạm nhân cải tạo và tái hòa nhập cộng đồng. Mặc dù hình phạt tử hình bị loại bỏ, các biện pháp trừng phạt thay thế vẫn đảm bảo tính nghiêm khắc và răn đe đối với người phạm tội.
6. Những tác động tích cực và thách thức thực tế
Việc bãi bỏ hình phạt tử hình đối với một số tội danh sẽ tạo ra nhiều tác động tích cực trong hệ thống pháp lý và xã hội. Trước hết, nó góp phần vào việc giảm bớt những áp lực tâm lý, xã hội liên quan đến việc thi hành án tử hình, tạo điều kiện cho hệ thống tư pháp phát triển theo hướng công bằng và nhân đạo hơn.
Việc thay thế tử hình bằng án tù chung thân không chỉ giúp giảm thiểu những hậu quả xã hội tiêu cực mà còn khuyến khích người phạm tội hợp tác với cơ quan điều tra, nhất là trong các vụ án tham nhũng, giúp thu hồi tài sản thất thoát cho Nhà nước.
Tuy nhiên, quá trình triển khai luật mới cũng đối mặt với một số thách thức, bao gồm việc đảm bảo rằng các hình phạt thay thế vẫn giữ được tính răn đe và đảm bảo tính nghiêm minh trong việc xử lý tội phạm. Hơn nữa, cần một thời gian để các cơ quan tố tụng và hệ thống tư pháp thích ứng với các quy định mới này, nhằm thực hiện hiệu quả các chính sách cải cách.
Kết luận
Việc bãi bỏ hình phạt tử hình đối với 8 tội danh từ ngày 01/07/2025 là một quyết định quan trọng, đánh dấu bước chuyển mình trong hệ thống pháp lý của Việt Nam theo hướng nhân đạo và tiến bộ. Điều này không chỉ thể hiện cam kết của Việt Nam đối với việc bảo vệ quyền con người mà còn cho thấy sự nỗ lực trong việc cải cách tư pháp và tiệm cận với các tiêu chuẩn quốc tế.
Mặc dù hình phạt tử hình bị bãi bỏ, pháp luật vẫn giữ sự nghiêm khắc và tính răn đe cần thiết thông qua các hình thức phạt thay thế như tù chung thân, đồng thời đảm bảo nguyên tắc không xét giảm án. Đây là sự kết hợp giữa nhân đạo và hiệu quả trong công tác phòng, chống tội phạm.
Tuy nhiên, việc chuyển đổi hình phạt và thực hiện chính sách này đòi hỏi một quá trình thích ứng, không chỉ đối với các cơ quan tố tụng mà còn đối với xã hội nói chung. Việc này sẽ góp phần tạo ra một hệ thống pháp lý công bằng, hiệu quả và tiến bộ, phản ánh mong muốn xây dựng một xã hội văn minh, công bằng và nhân ái.